Struktura interpretacji
1) Kontekst źródłowy. Określenie miejsca tekstu w dyskusji prawników rzymskich (miejsce w tekście źródłowym oraz informacja podana w inscriptio plus informacje o jurystach – niekiedy informacje w tekście).
2) Rekonstrukcja omawianego w tekście stanu faktycznego (rzeczywisty lub hipotetyczny stan faktyczny).
3) Wskazanie problemu prawnego będącego przedmiotem oceny (kwestia niejasna, dyskusyjna).
4) Nazwanie zasad rozstrzygnięcia (rationes decidendi) przyjętych przez jurystów oraz ich ocena plus znaczenie oraz wykorzystanie w tradycji romanistycznej.
Kontekst źródłowy
Kontekst źródłowy - polega na podaniu podstawowych informacji o Digestach justyniańskich (skrót D. od Digesta Iustiniani) z 533 r. w tym także w kontekście znaczenia tego dzieła w historii prawa. Należy wskazać dane dotyczące jurysty, który widnieje jako autor cytowanego fragmentu. Jeżeli w tekście przywoływane są opinie innych jurystów, należy przedstawić podstawowe informacje dotyczące ich życia i działalności prawniczej. Ponadto należy wyprowadzić wnioski wynikające z miejsca zamieszczenia tekstu w Digestach justyniańskich (każdy akt prawny ma swoją systematykę; Digesta justyniańskie dzielą się na księgi, te z kolei na tytuły, fragmenty i paragrafy). Podać należy informacje dotyczące oryginalnego źródła, z którego fragment został zaczerpnięty (Digesta justyniańskie zawierają fragmenty dzieł prawników rzymskich powstałych w okresie od I w. p.n.e. do III w. n.e.; w tym przypadku chodzi o Digesta autorstwa jurysty Celsusa, żyjącego na przełomie I i II w. n.e.). Po podaniu tych elementów, dokonujemy analizy treści danego fragmentu.
Interesują nas warunki w jakich tekst powstał, tj. kiedy; w jakich warunkach społecznych, ekonomicznych, kulturowych, wpływ czynników zewnętrznych na jurystów, np. wpływ nauki greckiej: retoryki, gramatyki, filozofii.
Wskazówką są informacje o jurystach, kiedy żyli, czy należeli do „szkoły” Sabinianów czy Prokulianów, czy to jest wypowiedź jurysty odnosząca się do tekstu ustawy, uchwały senatu, edyktu pretorskiego? – pytanie o prawotwórczy charakter opinii i jej relację do źródła prawa; czy jurysta wyposażony był w ius publicae respondendi. Jeśli w tekście przywołane są opinie innych jurystów, czy są odmienne, czy jurysta „przystępuje” do opinii starszego kolegi? Jeśli są odmienne, to dlaczego, czy możemy ten odmienny pogląd uznać za ciekawy/przekonujący?
Stan faktyczny
Opinię prawną sporządzamy w stosunku do ustalonego stanu faktycznego. Ustaleń stanu faktycznego dokonuje się w wyniku analizy dostępnego materiału dowodowego.
Chodzi o kwestię faktów (quaestio facti): co się wydarzyło, np. niewolnik wszedł na plac ćwiczeń i został ugodzony oszczepem. Albo: pewien Rzymianin przekazał buty do naprawy szewcowi za wynagrodzeniem. Buty zostały skradzione z warsztatu szewca.
Można spróbować, jeśli będzie to pomocne, zrekonstruować szerszy stan faktyczny.
Błędne w tej części jest wyjście poza quaestio facti. Można jedynie dodać, że nie wiemy, czy wydarzyło się to lub tamto; w tej części unikamy ocen prawnych.
Kwestie prawne
Można opisać wskazane instytucje prawne, których kazus dotyczy, zrelacjonować poglądy jurystów (także spoza kazusu), by rzucić nieco więcej światła na omawianą problematykę.
Następnie opisujemy sposób narracji i rozumowania prawnika oraz podajemy rozstrzygnięcie kwestii spornej, które znajduje się w tekście.
Jeśli mamy kilka opinii, dobrze jest zatrzymać się nad każdą z nich i szukać argumentów na rzecz danego stanowiska.
Ratio decidendi
Ratio decidendi, czyli wskazanie na motywy rozstrzygnięcia, rozumiane jako odwołanie się do zasad prawnych.
Uwaga! Wiele decyzji rzymskich jurystów nie zawierało motywów czy uzasadnień. Rationes mogą stanowić: zastosowanie normy prawnej, zastosowanie reguły logicznej lub językowej, autorytet opinii dawnego (wcześniejszego) jurysty (argumenta ex auctoritate), przywołanie zgodnego poglądu wcześniej żyjących jurystów, motyw znaleziony w regule prawnej (regula iuris), konstrukcji prawnej, pojęciu prawnym, pospolitym zwyczaju językowym, woli stron lub strony czynności prawnej (np. testamentu), pogląd filozoficzny, analogia, podobny przypadek - zazwyczaj prostszy, niż rozstrzygana sprawa, deductio ad absurdum (sprowadzenie innego możliwego rozstrzygnięcia do absurdu).
Odniesienie się do zasad będzie tzw. „otwartą argumentacją” w odróżnieniu do argumentu z normy prawnej (np. ustawy akwiliańskiej). Dobrze jest wskazać tu na metodę kazuistyczną jurystów rzymskich oraz na znaczenie reguł prawnych i spostrzeżenie Paulusa: nie prawo wynika z reguły, lecz z istniejącego prawa powstaje reguła (non ex regula ius summatur, sed ex iure quod est regula fiat).
Oceniane jest pogłębienie zagadnienia: nie wystarczy np. wskazać na wolę testatora jako przyczynę decyzji, ale należy zapytać dlaczego ona jest ważna dla rozstrzygnięcia.
Materiały pomocnicze
Tu znajdziesz informacje o źródłach prawa rzymskiego, rzymskich jurystach oraz o systematyce Digestów justyniańskich
Dodatkowe zajęcia
W styczniu 2026 roku planowane są zajęcia dodatkowe, poświęcone analizie tekstów źródłowych: termin ustalony będzie w konsultacji ze studentami. Zajęcia organizowane będą przez Zakład Prawa Rzymskiego oraz Koło Naukowe Tradycji Prawa Rzymskiego.