Tradycje kształcenia z zakresu prawa na obszarze miasta Gdańska są wcześniejsze niż sam Uniwersytet i obejmują nauczanie prawa rzymskiego. W utworzonym w 1580 r. Gdańskim Gimnazjum Akademickim prawnicy odgrywali dużą rolę, a prawo rzymskie wykładane było przez cały okres jego istnienia tj. aż do roku 1811. Dydaktyka obejmowała pierwotnie „czyste” prawo rzymskie, a następnie jego praktyczne wykorzystanie oraz romanistyczne opracowanie niektórych instytucji rodzimych praw zwyczajowych. Profesorowie zajmujący się prawem rzymskim, wśród których warto wymienić Piotra Bruncowa, Krzysztofa Ricciusa, Krystiana Rosteuscher, Joachima Hoppe, Jana Schulza-Szuleckiego, Daniela Gralatha i Bartłomieja Keckermanna prowadzili wykłady w oparciu o Instytucje Justyniana, a głównym celem zajęć było praktyczne przygotowanie studentów do objęcia w przyszłości urzędów publicznych oraz patriotyczne wychowanie obywatelskie. Oprócz prawa rzymskiego nauczano także prawa cywilnego, procesowego, narodów, natury, morskiego oraz publicznego z elementami ustroju Rzeczypospolitej, Prus Królewskich i samego Gdańska, co łączyło się często z prawnymi aspektami działalności człowieka na morzu.
Po drugiej wojnie światowej kwestie utworzenia Uniwersytetu Gdańskiego, w którego strukturze miałby znaleźć się wydział prawa i wykładane miało być prawo rzymskie, podnoszono wielokrotnie. Znaczący krok w tym kierunku uczyniono jednak dopiero w październiku 1973 r. kiedy to z istniejącego od 1970 r. Instytutu Prawa Państwowego wyłączono Zakład Prawa Sądowego, przekształcając go w osobny Instytut Prawa Cywilnego i Karnego z trzema Zakładami: Prawa Cywilnego, Prawa Karnego i Prawa Pracy. Rok później dokonano reorganizacji dotychczasowego Instytutu Prawa Cywilnego i Karnego, który ostatecznie w 1979 r. podzielono na dwie niezależne jednostki: Instytut Prawa Cywilnego i Prawa Pracy oraz Zespołową Katedrę Prawa Karnego. Katedra Prawa Cywilnego powołana została w roku 1981 i od momentu jej powstania rozpoczęto na Wydziale Prawa badania i zajęcia z zakresu prawa rzymskiego (w formie wykładów i ćwiczeń oraz seminariów magisterskich). Badania naukowe obejmowały takie zagadnienia jak małżeństwo i konkubinat w prawie rzymskim czy tradycje rzymskie w polskim prawie cywilnym; rozprawy doktorskie z zakresu prawa rzymskiego obronili dr Jacek Dmowski (‘Pożyczka morska w prawie rzymskim’, 26 maja 1978 r.) i dr Beata J. Kowalczyk (‘Zasiedzenie w prawie rzymskim’, 17 września 2012 r. – opublikowany: B. J. Kowalczyk, Usucapio. Rzymskie pochodzenie współczesnej instytucji zasiedzenia, Gdańsk 2016). Organizatorem dydaktyki w zakresie prawa rzymskiego na UG był prof. zw. dr hab. Władysław Rozwadowski, który w latach 1996-1998 pełnił jednocześnie funkcję kierownika Katedry Prawa Cywilnego. Zajęcia z tego przedmiotu prowadzili także mgr Aleksandra Jaszkiewicz (do 2007 r.), dr Jacek Dmowski (do 2011 r.), prof. zw. dr hab. Krzysztof Amielańczyk (do końca września 2016 r.) oraz dr Beata J. Kowalczyk i dr Bartosz Szolc-Nartowski.
W grudniu 2015 r. dokonano przełomowej dla nauczania prawa rzymskiego na Uniwersytecie Gdańskim reorganizacji, powołując Zakład Prawa Rzymskiego. Pełniącym obowiązki kierownika zakładu do końca września 2016 r. był prof. dr hab. Krzysztof Amielańczyk. Kierownikiem zakładu 1 października 2016 r. został dr hab. Jacek Wiewiorowski, obejmując równocześnie stanowisko profesora nadzwyczajnego UG (aktualnie profesor uczelni); adiunktami są natomiast dr Beata J. Kowalczyk oraz dr Bartosz Szolc-Nartowski (co warte odnotowania, autor pierwszego polskiego tłumaczenia księgi pierwszej Digesta Iustiniani z 533 r.: Digesta Justyniańskie. Księga pierwsza. Tłumaczenie Bartosz Szolc-Nartowski, Warszawa 2007).
W końcu 2018 r. Zakład Prawa Rzymskiego stał się jednostką organizacyjną Katedry Prawa Cywilnego WPiA UG (w związku z wymogami ustawy o szkolnictwie wyższym z 2018 r.).
Pracownicy zakładu prowadzą wszystkie formy zajęć dydaktycznych na kierunkach Prawo, Administracja, Kryminologia i European Business Administration (głównie przedmioty dotyczące prawa rzymskiego i prawa prywatnego).
Spektrum badań prowadzonych w zakładzie obejmuje: zagadnienia dotyczące zasiedzenia w prawie rzymskim, szkody grożącej (damnum infectum) w kontekście recepcji rzymskich rozwiązań do współczesnych porządków prawnych, rzymskim prawem kontraktów, rzymskim prawem karnym, rzymskim prawem procesowym, rzymskim prawem państwowym oraz zastosowaniem psychologii ewolucyjnej i innych nurtów ewolucjonistycznych w prawoznawstwie i badaniach historyczno-prawnych. Efekty swoich badań pracownicy zakładu prezentują podczas najważniejszych ogólnopolskich i międzynarodowych konferencji naukowych, na czele z największą ogólnoświatową konferencją romanistyczną, organizowaną cyklicznie przez Société Internationale Fernand de Visscher pour l'Histoire des Droits de l'Antiquité (SIHDA).
Zakład sprawuje opiekę naukową nad corocznym lokalnym konkursem prawa rzymskiego (organizowanego przez ELSA Gdańsk): jego laureaci biora udział w Ogólnopolskim Konkursie „Prawo rzymskie a świat współczesny” (w 2018 r. edycja konkursu odbyła się na WPiA UG - drugie miejsce zajęła wówczas reprezentantka naszego wydziału: Stefania Yerka).
Cyklicznymi spotkaniami naukowymi organizowanymi przez Zakład Prawa Rzymskiego są Ogólnopolskie Forum Młodych Romanistów i International Seminar „Roman maritime law’ (aktualnie jako panel historyczny w ramach Ogólnopolskich Konferencji Prawa Morskiego, organizowanej przez Katedrę Prawa Morskiego WPiA UG).
Pierwsza z konferencji ma na celu umożliwienie uczestnikom prezentacji zakresu i kierunków prowadzonych przez nich badań, wymianę poglądów w ramach środowiska naukowego, a także dyskusję na temat spodziewanych rezultatów i stosowanych metod badawczych (efektem jednej z edycji zjazdu jest publikacja pt. Ius pluribus modis dicitur - prawo rzymskie wciąż żywe, (red.) B. J. Kowalczyk, B. Szolc-Nartowski, Gdańsk 2016).
Efektem spotkań w ramach International Seminar „Roman maritime law’ w latach 2017 i 2019 była publikacja numeru 3/2019 „Gdańskich Studiów Prawniczych” pt. "Roman Maritime Law. Maritime Legal Traditions and Modern Legal Issues" (red. J. Wiewiorowski), zawierającego 19 tekstów autorów z ośrodków naukowych w Polsce, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Czech. Jest on pierwszą tej rangi publikacją firmowaną przez Zakład Prawa Rzymskiego.
Wspólna inicjatywa pracowników Katedry Prawa Cywilnego i Zakładu Prawa Rzymskiego WPiA UG zaingurowała w 2018 r. organizację ogólnopolskich cyklicznych seminariów badaczy prawa rodzinnego z wiodących polskich ośrodków akademickich. Ważnym wydarzeniem była też ostatnio międzynarodowa konferencja “Bringing Justice Closer to European Citizens” 25.10.2019, organizowana w ramach Europejskiego Dnia Sprawiedliwości (współorganizowana z Katedrą Postępowania Cywilnego WPiA UG).